Əgər Allah-təala sənə vergi vermiyibsə,  yazma, veribsə, yaz... - Hacı Qəni Camalzadə 

Bu gün belə adını tez-tez eşitdiyimiz müəlliflər, kitablar var ki, on ildən sonra onları tanıyan olmayacaq. Tək-tək müəlliflər, adlar  qalacaq...- Hacı Qəni Camalzadə

1001info.az “ Yazarlar” rubrikasında oxucu marağını nəzərə alaraq  son illər yazılan bir çox uğurlu roman müəllifi Hacı Qəni Camalzadə ilə müsahibəni təqdim edir.

- Yazıçı- publisist, tarixi  romanların və çoxsaylı hekayələrin müəllifi, Qarabağ müharibəsi iştirakçısı Hacı  Qəni Camalzadə...

- Bəzən nədənsə danışırsan dediklərin qalır bir yanda soruşurlar ki, hardansan? Sanki bunun burda  danışılanlara hansısa bir aidiyyəti var? Hər dəfə yada düşdükcə təəccüblənirsən… İndi xatırlayıram -  17-18 yaşım olardı. Keçib düz baş redaktorların yanına gedirdim. Beləcə, ilk dəfə çəkinmədən Seyfəddin Dağlının kabinetinə daxil olduğum yadımdadır. İçəri girib dedim: - Gəlmək olar? Baxdı ki, arıq, çəlimsiz bir oğlanam. Dedi: -  Nə istəyirsən, bala? Dedim: - Hekayə gətirmişəm.  Nurani bir insan idi, ağ saçları vardı. Yanımdaca oxudu. “Gələn nömrədə verəcəm, “- dedi. Amma heç soruşmadı ki, neçə yaşım var, hardanam, harda yaşayıram?  Bircə onu soruşdu ki, nə ilə məşğulam. “Tələbəyəm”,- dedim. Vəssəlam. “ Adət “ hekayəm beləcə dərc olundu. “ Heç nə itmir” hekayəm  isə “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetində dərc olundu.  İllər keçib, amma hələ də o qənaətdəyəm ki, doğrudan da heç nə itmir...

Tələbəykən Yavər Əsədzadə ilə dərnəyə gedirdik. Yavər Əsədzadə də karikaturaçı idi.  Əlimdə bükülmüş bir kağız vardı. Bildi ki, hekayədir. Alıb oxudu, “Gedək,  bunu verək “Ədəbiyyat”a”, - dedi.  Apardı məni Sirus Təbrizlinin yanına. Doğrusu, Sirus ilk baxışdan kobud, özündənrazı insan təsiri bağışlayırdı. Qayıtdı ki,  yenə təzə bir  “Nobel” mükafatçısını  gətirmisən? Doğrusu, bu söz heç xoşuma gəlmədi.  Yavər təkidlə dedi ki, Sirus müəlliim. siz bir oxuyun. O da alıb kənardakı yazılar toplanan yeşiyə atdı. 3-4 gün keçəndən sonra dözmədim,  dedim gedib mən də bir acı söz deyim…

Görən kimi dedi nə lazımdır? Dedim mənəm, Qəni Camal. Qalxıb ayağa dedi səni təbrik edirəm, çox gözəl hekayədir. Oxumamısan? Dedim nəyi? Dedi qəzetdə çıxıb hekayən. Sən böyük yazıçısan. Gəzdirdi məni bütün redaksiyada, hamıyla tanış etdi ki, baxın Qəni Camalzadə bu uşaqdır. O vaxt Yusif Əzimzadə idi baş redaktor. Sonra məni onun otağına aparıb tanış etdi. Beləcə, birinci hekayəm çox uğurlu alındı.

- Sizin ilk oxucunuz kim oldu? Kim Sizi yazmağa həvəsləndirdi ?

- Mən 5 yaşımda getmişəm məktəbə. Həvəsliydim, əlifbanı da bilirdim. 3-cü sinfə keçəndə müəllimim bir kitab verdi mənə, dedi tətildə bunu oxumayıb gəlsən qulaqlarını dartacam.  Hündür boyluydu  müəllim, sanki adamın üstünə qaya kimi əyilirdi. Köhnə kiril əlifbasında olan kitabın üzərində yadımdadır ki, bir qız şəkli  vardı, əlində də çətir. Mənə dedi ki, bu kitabın müəllifinin adını yaxşı yadında saxla. Bunun yaxşı uşaq hekayələri var. Dedim o, adamdır? Əlbəttə, -dedi. Soruşdum ki,  adamlar kitab yaza bilirlər ? Dedi ki, yazırlar. Bizim o vaxt fikrimizdə kitab ancaq Qurani-Kərim idi. Həmişə də evdə deyirdilər ona əl vurma. Dedim mən də kitab yaza bilərəm? Yaza bilərsən, amma çoxlu oxumalısan, - dedi. Beləcə  başladı oxumaq, mütaliə… Ailəmizdə savadlı adamlar vardı. Mən  Molla Camalın nəvəsiyəm. O, bütün həyatı boyu Quran oxuyub, kimisə dəfn etdiyinə görə bir qəpik də almayıb. Hamısını ürəkdən, havayı edib. Quranı oxuyardı, sonra da gedib xışdan yapışıb özü üçün tarlanı əkərdi. Belə bir insan idi.

- Belə bir ailədən çıxmısız və özünüz də inanclı bir insan kimi tanınırsınız. Həcc ziyarətində olmusunuz və bu günümüz  üçün müzakirələrə  yol açan "Şeytana daş atanlar" romanını qələmə almısınız. Bu romanın əsas qayəsi, fəlsəfəsi nədən ibarətdir?

- Mən bir-neçə dəfə Həcc ziyarətinə getmək istəmişəm. Müxtəlif səbəblərdən alınmayıb. 92-ci ildə ilk dəfə getmək istəyəndə məni müharibəyə apardılar. O dönəmdə Moskvaya gedib səfirliyə müraciət etməklə getmək olurdu. Ətrafımda inanclı adamlar vardı, birlikdə getmək istəyirdik. İlyarım müharibədə oldum və kantuziya alıb qayıtdım.Vəziyyətim bir az ağır idi. Beş-altı il əlimə qələm ala bilmədim. Əllərim  əsirdi, canımla əlləşirdim. Uşaqlar da balacaydılar... 97-98-ci illərdə bir də təklif elədilər. Onda artıq hardansa icazə almağa ehtiyac yox idi. Müstəqil Azərbaycan var idi. Amma onda da maddi imkanım o deyildi. Düşündüm ki, gərək evdə ehtiyat pul qoyasan, bir hadisə olsa, uşaqlarım məndən sonra heç olmasa, bir müddət dolana bilsinlər. Dostlarım  əl çəkməsələr də, düşündüm ki, bu vəziyyədə heç cürə gedə bilməyəcəm...

İllər sonra başıma bir iş gəldi və elə bilin mən təzədən doğuldum. Onda düşündüm ki,  həcc mənə artıq vacibdir və mən getdim. Bu inam, inanc məsələsidir. Gedərkən yolda çox maraqlı və bəzən də ağrılı müşahidələrim oldu. Mən bir hissəsini yazdım, böyük bir hissəsini necə yazacağımı fikirləşdim...  Bir şey deyim, bizim açıq yataq səhnələri yazılmış  kitablarımız yoxdur. Kənardan oxuyuruq, Avropa, xüsusən Fransız ədəbiyyatından ... Amma bəzən düşünəndə ki, bunları biz də yaşamışıq, biz də yaza bilərdik, onda belə bir sual ortaya çıxır ki, mən bunu kimin üçün yazıram? Bu sual qarşına çıxırsa, demək sənin oxucun yoxdur... Əslində oxucun var. Sadəcə gözləyirik ki, bu səddi birinci kim adlayacaq? Qoy birinci o pozsun, sonra mən. Ondan sonra baxaram ki, yazmaq olar, ya yox...  Əlbəttə, mən gənclik illərimdən danışıram. İndi qarşımda tamam başqa məsələlər dayanır, daha böyük məsələlər... Məsələn, təhsil sistemimiz elə yerə gəlib ki, cavanlarımız kitab da oxumurlar. Bu, böyük bir bədbəxtçilikdir. Sanki nəsillərdən nəsillərə ötürülmə prosesi dayanıb. Sovet dövründə yazılan bir çox əsəri oxuyan yoxdu.  Oxusalar da, onlardan nəsə əxz eləmək mümkün deyil. Tək-tək ədəbi nümunələri çıxmaq şərtilə. Hazırda bu sahədə bir boşluq var. Yəni nəsillərdən nəsillərə keçid olmalıydı,  o da yoxdur. Nə mənəvi cəhətdən keçid var, nə yazı cəhətdən, nə də üslüb...

Mənim düşüncəmə görə yazıçı gördüyünü yazırsa o yazıçı deyil.Yazıçı əgər onu təxəyyülündən keçirə bilmirsə, ona necə yazıçı deyək? Fikir verirsinizsə, son illər onlarla tarixi roman yazılıb. Hətta bizim ən hörmət etdiyimiz  yazıçının da yazdığı romanı qaldırırsan və dərhal bilirsən ki, mənasız bir şey oxuyursan. Çünki o cür yazmaq olmaz. Məsələn, Şah İsmayıl Xətai haqqında o cür yazılmamalıdır. Əzizə Cəfərzadənin “Aləmdə səsim var mənim”  kitabı bizim ürəyimizə təsir edən yazılardandır. Amma keçmişimizə münasibətdə yeni yanaşma olmalıdır. Əgər təxəyyül yoxdursa, bunu etmək mümkün olmayacaq. Mənim “Şeytana daş atanlar” romanımın böyük bir hissəsi  də  təxəyyülün məhsuludur. Markesin “Yüz ilin tənhalığı”ı  və  yaxud “Patriarxın payızı” kimi... Ordakı hadisələrin əksəriyyəti, təbii ki, onun təxəyyülünün məhsuludur. Həyatda elə şeylər baş vermir axı.  Sanki onun təxəyyülü ilə həyat bir-birinə qovuşub.  Bəzən onun təxəyyülünün gördüyü iş həyatdan da qüdrətlii və gözəldir...

“Şeytana daş atanlar”da mənim qarşımda bir neçə məsələ dayanırdı -inanclı adamları göstərmək... Orda yüzlərlə, minlərlə insana baxırdım və düşünürdüm ki, sən atdığın daşın səsini necə eşidə bilərsən ? Deyirdim ki, bu, yəqin mümkün deyil. Orda bir inanclı axund var idi, neçə dəfə gedib-gəlmişdi ziyarətə. O mənə dedi ki, sən eşidəcəksən, öz atdığın daşın səsini eşidəcəksən. Dedi gedəndə görəcəksən. Təsəvvür edin ki, hər tərəfdən səni sıxırlar və sən doqquz daşı tutmusan əlində, ehtiyat üçün cibinə də qoymusan . Mən daşı qaldıranda bir anlıq ətrafdakı bütün səslər kəsildi. Elə bildim mən yeganə insanam, daş əlimdə divarla  üzbəüz dayanmışam. Atdım və çıqqıltısını eşitdim. Eşdəndən sonra yenə bütün səslər peyda oldu.  İkinci daşı atanda onu eşitmədim. Sonra yenə ziyarətə getdim. Amma o daşın səsini daha eşitmədim. İnanclı insanların əksəriyyəti bunu keçib. Amma kitabda təkcə inanclı insanları göstərə bilməzdim. Başqalarının da obrazını romana gətirdim. Bu mövzuda təmsil, yol qeydləri, publisistik yazılar  yazılıb, amma Azərbaycanda həcc ziyarəti haqqında roman yazılmamışdı. Mən bu romanla Həcc ziyarətinin fəlsəfəsini ortaya qoydum. Zərdüştdən soruşurlar ki, atəşpərəstlər niyə sənə sitayiş edirlər. Deyir atəşpərəstlər o oda ki,  sitayiş edirlər,  o mənim qəlbimdə yanır. Onlar qəlbimdə yanan oda sitayiş edirlər, mənə yox.

- Deyirlər insanın dünyaya gəlişi ilə alın yazısı da yazılmış olur. Yazıçılıq alın yazısı - tale işidir?

- Tez-tez məktəblərdə, mədəniyyət mərkəzlərində görüşlərim olur. Onlara dediyimi Sizə də deyirəm. 20-30-50  kitab oxuyandan sonra istənilən səkkiz sinif təhsilli adam artıq oturub yaza bilər. Əlbəttə, ədəbiyyatşünaslığın əsaslarını, nəzəriyyəsini də oxumuş olsa, lap yaxşı. O artıq povest, roman yaza bilər. Qoyursan qabağına bir süjet xətti və yazırsan. Amma bu yazılar quru alınır. Mən mühəndisəm.  Yarımkeçiricilər nəzəriyyəsi var.Yarımkeçiriciləri yanaşı qoyursan və nə qədər ki,  bunlara tok verməmisən, enerji verməmisən  bu elektronlar xaotik hərəkət edirlər. Bunlara müsbət və mənfi enerji qoşulan kimi  keçidlər hamısı hərəkətə gəlirlər, enerjini yaradırlar. Yeni bir enerji yaranır.  Kitab da belədir. Quru haldadır yaratdığın struktur, personajlar, hadisələr, hərəkətsizdirlər. Əgər Allah-təala sənə vergi veribsə, nəfəsini verirsən və personajlar hərəkətə gəlirlər. Əgər Allah-təala sənə vergi vermiyibsə,  yazma, veribsə, yaz. Verginin də olub-olmadığını yazandan sonra bilirsən. Bu, mənim ədəbiyyat haqqında bildiklərim və düşündüklərimdir. Əgər mənim personajım hərəkət eləmirsə, mənim hadisələrim səni cəlb eləmirsə, deməli, məndə istedad yoxdur.

-  Maraqlıdır, niyə ayrı-ayrı insanlar  öz peşələrində uğur qazansalar da, yenə də ədəbiyyata üz tuturlar və bəzən, bayaq dediyiniz kimi, “yazılmış” kitablar ortaya çıxır. Hansı ehtiyacdan, tələbatdan yaranır o ? Sizə bu mənzərələr, yəqin, çox tanışdır...

- Məncə Siz bunu məndən yaxşı bilməlisiniz. Siz özünüz də publisistika ilə məşğulsunuz. Siz elə özünüz də yazıçısınız. Mənim fikirlərimə gəldikdə isə bilirik ki, əyami -  qədimdən söz adamları həmişə yüksəkdə dayanıb, söz sahibləri həmişə işıqlı sayılıblar. Hətta ən işıqsızı da işıqlı sayılıb.  Çünki yazıblar. Ona görə bəziləri buna aldanırlar. Deyirlər mütləq biz də söz sahibi olmalıyıq. Onlar bilirlər ki, pulnan uzağa getmək mümkün deyil, amma söznən yaddaşlarda qalmaq olar. Nizami Gəncəvini şair edən ikinci Şirvanşah Axistan oldu.  1160- cı ildə, nə qədər ki, o şahzadə idi,  Nizamini dəvət eləmişdi şairlər məclisinə. O da pay-piyada Gəncədən Şamaxıya gəlmişdi. Gəlib o məclisdə bir-neçə hekayəsini oxudu “Sirlər xəzinəsi”ndən. İkinci Axistan padşah olandan sonra,  şahzadəlik dövründə  olduğu kimi,  buna davam elədi. Ona bu işinə görə heykəl qoyulmalıdır.  Həmin il Nizamiyə bir kisə qızıl göndərdi və “Leyli-Məcnun”u sifariş elədi. Beləcə hər il ona qızıl göndərirdi ki, dolansın. O, 28 il ona maliyyə dəstəyi göstərdi. “Leyli-Məcnun”27-28 ilə yazıldı.  Bu, böyük şairin ilk təcrübəsi idi. Ondan sonrakılar onun üçün asan oldu.”Yeddi Gözəl”-i, “İsgəndərnamə”ni ... yazdı. Artıq bunları 3 ilə, 5 ilə yazdı. Yəni yaradıcı insana dəstək olmalıdır.

- Bu dəstəklər omasa da, Siz bu gün kifayət qədər tanınırsınız. Əsərləriniz bir-çox dillərə tərcümə edilib,  xarici ölkələrdə çap olunub... Necə başladı bu proses, necə oldu ki, Sizi bizdən çox uzaqlarda da oxumağa başladılar. Axı bəziləri tez-tez deyir:  Öz yazdığımızı özümüzdən başqa oxuyan yoxdur...”

- Mənim övladım Amerikada yaşayır. Bəlkə də elə buna görə mənə yol açıldı.  Hər şey “Qızıl xotuq” ilə başladı... 2008-cil ildə “Literaturnaya Azərbaycan” jurnalı gözəl tərcüməçi Nadir Ağasıyevin  tərcüməsində onu dərc elədi. Sonra kitab halında çap edildi. Həmin kitabla getdim Amerikaya və orda  Nyu York Ədəbiyyat Klubu ilə tanış oldum, ora üzv oldum. Həmin kluba  onda  Zinovu Karovin rəhbərlik edirdi. İndi rəhmətə gedib. Əsasən rusdilli ədəbiyyatçıları toplamışdı ora. Mən həmin kitabı verdim və oxuyub çox xoşuna gəldi.  Dedi əgər razısansa, mən dəstək olacam ki, bu ktab burda da çap olunsun. Sonra  “Karxana” romanımı Kamran Nəzirli tərcümə elədi. Onu da ora göndərdim və o kitabım da belə nəşr olundu. Orada çox maraqlı insanlarla tanış oldum, ünsiyyət qurdum.  Çox istəyərdim ki, “Şeytana daş atanlar” da ingilis dilində orda çap olunsun.

- Yazıçının yazmaqla işi bitmir, ondan sonra yeni proses başlayır - tanıtım…  Satirik üslubda qələmə alınan ilk irihəcmli əsərinizdən sonra   daha ciddi ictimai-mənəvi mətləblərə toxunulan "Karxana" əsəri həm roman janrının tələbləri, həm də mükəmməlliyilə daha çox tanındı. Demək olar ki, məhz elə Sizin Hacı Qəni Camalzadə imzanızı da oxucuya ən çox o tanıtdı.

- Yox mənə elə gəlir ki, sadəcə ədəbi tənqid “Qızıl xotuq” və ”Karxana” romanıma  daha yaxşı nəzər salıb. Onlar haqqında kifayət qədər tərifli fikirlər söylənib. Amma “Kiaksarın axırıncı savaşı", “Şeytana daş atanlar” haqqında yazılanlar  üzdən yazılıb, mahiyyətinə vara bilməyiblər, yəni içinə girə bilməyiblər. Çünki “içinə girmək” üçün bir az inanclı insan olmaq lazımdır. “Kiaksarın axırıncı savaşı”ı haqqında yazmaq üçün gərək tarixə ekskursiya edəsən...

- Qırx il hakimiyyətdə olmuş şahənşah Kiaksarın parlaq surəti, sərkərdə məharətini qələmə almaqla onun simasında qədim tariximizin unudulmuş səhifələrinə işıq  salmısınız... Kiaksarın qəhrəmanlığını, əzmini, qətiyyətini bu günlə əlaqələndirsək... 

- İllər öncə məndən soruşurdular ki, niyə Qarabağ müharibəsi haqqında kitab yazmırsan. Doğrusu, başlamışdım, amma axıra çatdıra bilmirdim. Onda özümüzü məğlub kimi hiss edirdik və mən bunu yaza bilmirdim, ifadə etməyə çətinlik çəkirdim. Heç almanlar da uduzduqları müharibə haqqında roman yazmadılar. Çünki acıdır. Çox acıdır... İnsanları acıya səsləmək olmur. Bizim insanlarımıza həddindən artıq böyük işgəncələr verilmişdi. Bunu ədəbiyyata gətirmək çox ağır idi...

- Amma yazmalıydınız.. Ən çox Siz yazmalıydınız... Sizin Qarabağ mövzusunda qələmə aldığınız əsərlər çox fərqli, canlı və inandırıcı olmalıdır. Yəqin ki,  top-tufəng səsləri hələ də qulaqlarınızdadır ...

- Biz indi qalib xalq kimi öz ağrı-açılarımızı yazmalıyıq. İndi ixtiyarımız var. Amma dünən belə deyildi... Onları yazmaqla insanı, Azərbaycan kişisini tərbiyə edə bilməyəcəkdik. Qəhrəmalığı təbliğ etmək lazım idi. Mən də ona görə Kiaksarın qəhrəmanlığından, dədə-babalarımızın şücaətindən, 40 illik böyük imperiyanın qüdrətindən yazdım. Bu gün artıq qələbə çaldıqdan sonra məğrur xalq olaraq, əlbəttə, o mövzuda yazacağıq... Bilirsiniz, bəzən deyirlər roman yazdım 5-6 aya... İnanın,  bu, gülməlidir. Bu vaxta roman yazılmaz... Roman yazılmalı, cilalanmalıdır...

- Son illər az qala hər ay yeni kitab çap edərək yazdıqlarını “böyük ədəbiyyat hadisəsi"  kimi təqdim edənlərin arasında  özünüzü necə hiss edirsiniz? Mübarizə apara bilirsiz?

- Yel dəyirmanlarına qarşı nə müharibə aparasan ki?  Bu, mümkün deyil... Cəmiyyətdə həmişə belə adamlar olub. Hələ qədim dövrlərdən belə yazanlar olublar. Amma onların hamısı məhv olub  zamanın sınağından çıxmayıb. Hələ Sovet dövründə yazılmış yüzlərlə kitabı, yazıçını misal gətirə bilərik ki,  bu gün onlar yoxdur. Bu gün belə adını tez-tez eşitdiyimiz müəlliflər, kitablar var ki, on ildən sonra onları tanıyan olmayacaq. Tək-tək müəlliflər, adlar  qalacaq. Əvvəllər ədəbiyyatda bir senzura vardı. Bu gün mənim senzuram mənim içimdədir. Şamil Fərzəliyev var idi. Bir ara “Kirpi”də baş redaktor idi. Ona bir hekayə aparmışdım. “Axtarış“ hekayəsi. Bir az yumor və tənqid var idi orda. Buna görə onu sıxışdırmışdılar, harasa çağırmışdılar. Növbəti hekayəni aparanda dedi ki, sənin hekayən bəzi adamların xoşuna gəlməyib. O vaxt  mənə belə bir söz dedi - sənin içində senzor oturmalıdır. Yəni nəyi vermək olar, nəyi olmaz. Bizim görkəmli yazıçılarımız var ki, cavan yaşında çox gözəl nümunələr yaradıblar, həmin nümunələrlə mən də tərbiyə almışam, öyrənmişəm. Amma onlar yaşa dolandan sonra da həmin nümunələrin fövqündə yeni əsərlər yazırlar. Bəziləri rayonda yaşayıb yazıblar, əyaləti yazıblar. Sonra gəlib Bakıda yaşayırlar, amma burda baş verənləri də eyniliklə , eyni xəttlə, təhkiyə ilə qələmə alırlar. Adam istəyir ki, gedib ona desin ki, ay “böyük” yazıçı, sən artıq meqapolisdə yaşayırsan. Meqapolisin dili başqadır. Əgər fikir versəniz, görəcəksiniz ki,  Markesin “Yüz ilin tənhalığı” romanı bir cür yazılıb, hekayələri  başqa cür. Hamısında da təhkiyə üslubu başqadır. Faktlara yanaşma dəyişməlidir. Həmin adamlara mənim deyə biləcəyim söz: “Yaz, amma içində heç olmasa bir senzor yaransın. Ola bilməz ki, sən axmaq bir şey yazdığını bilməyəsən. Mən yazanda birinci özümü yox, oxucunu fikirləşirəm. Mənim oxucularım kimlərdir? Mən kimin üçün yazıram? Mən ədəbiyyata bir süslü gəlin kimi baxıram. Onu yaraşıqlı büt kimi görürəm. Ona bozbaş bişitdirmək olmaz. Ədəbiyyatdan tək-tək adamlar pul qazanır. Onların da bəxti o cür gətirib. Bizim bəxtimiz gətirməyib...

-Yazdıqca özünüzü psixoloq kimi hiss edirsiniz ?

- Psixoloq kimi yox. Bütün yazılarımda mən varam. Mən orda diqtə eləmirəm. Mən özümə bir oxucu kimi baxıram, öz fikrimi soruşuram. Bəzən fikrim yaxşı olanda onu ora gətirirəm. Çox vaxt özümün əsiri oluram. Çox vaxt da özümdən kənarlaşdırıram.

- Nə istəyir insanlar, elə sizin qəhrəmanlar ?

- Mənim qəhrəmanlarım heç vaxt nə  pis olublar, nə də yaxşı. Onlar adi insanlardır. İnsanlar da xoşbəxtlik istəyirlər. Çamurluğun içində belə xoşbəxtlik istəyirlər. Amma xoşbəxt ola bilmirlər. Bu, taledir. Mənim taleyim elə yazılıb ki, 15 yaşında orta məktəbi bitirmişəm. İnstitutdan kəsildim. Atam rəhmətlik dedi ki, bala, cansız-cəsədsiz uşaqsan, get yüngül bir işlə məşğul ol, gələn il yenə instituta gedərsən .Dedim yox, zavodda işləyəcəm. Dedi səni ora götürməzlər. Getdim zavoda .Dedilər 15 yaşın var, götürə bilmərik, həm də cansız-cəsədsizsən. Çox getdim-gəldim kadrlar idarəsinin rəisin yanına. Dedi yenə gəlmisən?  O anda gördüm kimsə arxadan əlini çiynimə qoydu. Dedi, bala, niyə qışqırırsan? Dedim, kənarda dayan. Mən kişiylə -rəis Siracovla söhbət edirəm. O. güldü.Dedi, Siracov,  bu niyə sənin üstünə qışqırır? Dedi işə girmək istəyir. “Götür”, –dedi. “15 yaşı var”, – deyən Siracova bir də təkidlə; -“Götür sənə deyirəm”,- deyib getdi. Sən demə o baş direktor Qəndilov imiş. Məni beləcə işə götürdülər. Orda Mamed adlı ustam vardı. Hərdən gəraylı, qoşma yazırdı. Bilirdi ki, ədəbiyyata həvəsliyəm. Deyirdi, bala, çörəyini qazan, yazmağı yaza bilirsənsə,  onsuz da yazacaqsan. Əgər Allah o vergini sənə veribsə, çalış çörəyini qazan və yaz. Bu mənə verilən ən böyük dərslərdən biri idi.

- İndi hansı yaşdasınız ?

- İnsan sağlam olanda özünü cavan hiss edir, ağrıyanda qoca. Mən müharibədən qayıdan cavan uşaqları görürəm. Müharibədən şikəst, əzilmiş, psixikası pozulmuş gəliblər. Onların bir qismi özünü çox qoca hiss edir, çünki ağrıyırlar. Mən də ağrıyanda özümü qoca, ağrımayanda cavan hiss edirəm. Mən həm də  cavanlıqdan özümü belə tərbiyə etmişəm ki, br az qabağı fikirləşim...

- Haqqınızda deyilənləri ümumiləşdirsək belə bir qənaətə gəlmək olar: ziyalı mövqeyi olan düşüncə adamı, yazıçı adını qoruyan, yaşadan yaradıcı intellektual insan... Və eyni zamanda ziddiyətli insan... 

- Mən hər adamın xoşuna gəlmirəm. Çox “şirin” adam deyiləm. Mən bəzilərinin xoşuna ona görə gəlmiyə bilərəm ki, müstəqil adamam. Dostluq edəndə də kişi kimi dostluq edirəm. Yaxşı insanın mənəvi cəhətdən quluyam. Elə insanlar var ki, onlarla bir stakan çay da içmək olmur, gözün görə-görə sənə pislik edir. Elə adam var ki, onu aldatmaq asandır. Elə adamdan nədənsə hamının xoşu gəlir.  Bir sözlə, hesab edirəm ki, mən lazımlı adamam.

 Kəmalə Mirzəyeva