Həqiqi yazıçı əslində psixoloq olmalıdır. Psixologiyanı dərindən öyrənməyə məhkumdur... - AĞARƏHİM RƏHİMOV

Ədəbiyyatın başlıca missiyası insanı təkmilləşdirmədi, özünüdərk funksiyasını həyata keçirmədi...- Ağarəhim Rəhimov

1001info.az “Həmsöhbət” rubrikasında  nasir, publisist, dramaturq, ssenarist, Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının üzvü, pedaqoji elmlər doktoru,  professor Ağarəhim Rəhimov ilə müsahibəni təqdim edir.

Kəmalə Mirzəyeva: Sizin üçün zaman anlayışı nədir? Hansı yaşdan zamanın dəyərini hiss etmisiz? 

Ağarəhim Rəhimov: Fəlsəfi sualdı. Bütün dünya — yer də, səma da, qalaktika da zamanın bətnindədir. Orda reallıqlar, röyalar, xülyalar yatır. Dünyada iki şey əbədidir: Allah və zaman. Nə yaranışları bilinir, nə də sonları görünür. Qərbdə-Avropada-Şərqdə zamana müxtəlif mövqelərdən yanaşanlar çox olub.
Unudulmaz Qəzzali də, böyük Rumi də, əzəməti ilə öyündüyümüz Nəsimi də, ruhu haqq dərgahında cilvələnən Füzuli də «Zaman və Mən» anlamlarını «Allah və özünüdərk» kimi səciyyələndirmişlər. Bir anlığa nəzər salaq, böyük Homerin, Kantın, Hegelin, Dekartın, Yumun, Maxın və başqalarının nəzəriyyələrinə. Zamandan kənarda heç nə yoxdur. Rişələri qədim tarixə gedən hadisələrin izləri sonradan yaddaşlardan pozulsa da, bəzi mütəfəkkirlərin möhtəşəm ideyaları özünü müasirliyin ruhunda tapır. Xatırlayın Eynşteynin dahiyanə nisbilik nəzəriyyəsini. Nyutonun kainatın plastin izahının meyar və qanunlar sistemini. Mütəfəkkirlərin kəşf elədikləri əlahiddə ölçü vahidlərini! Dəyər nöqtələrini! Ölçülər arasındakı kəmiyyət və keyfiyyət nisbətini… Zaman qanundur, onun ölçü-biçisi dəyişməzdir, başlıca həmləsi şüurdur…
Qaldı sualınızın ikinci hissəsinə — «Hansı yaşdan zamanın dəyərini hiss etmisiz?» cavabına, deyim ki, bu çətin, həm də düşündürücü sualdır. Mənsə deyərdim, Allahın varlığını hiss etdiyim Andan. Əslində o An da zamanın bir həlqəsidi.

Kəmalə Mirzəyeva: Bütün həyatınızı elmə həsr etmisiz… Sizcə elmin sirri, cazibəsi nədədir?

Ağarəhim Rəhimov: Dünyada nə varsa, hamısı insana məxsusdur və ona xidmət eləyir. Böyük filosoflara görə, elm iki yerə ayrılır: a) tətbiqi elmlər; b) humanitar elmlər. Tətbiqi elmlər dolayısı ilə, humanitar elmlərsə, bir başa insanın əxlaqi-mənəvi varlığının inkişafına təsir göstərir. Bura ilahiyyatı da daxil edə bilərik. Belə olduğu halda, ən böyük sirr də, cazibə də özünüdərkdədi. Özünüdərk dünyanın dərkidi. Onun sirri də, cazibəsi də məhz budur.

Kəmalə Mirzəyeva: Deyirlər insanın dünyaya gəlişi ilə alınyazısı da yazılmış olur.

Ağarəhim Rəhimov: Ta qədimdən bu məsələyə münasibət ikilidi. Allahın iradəsini qəbul edənlər bir cürə, ateistlər başqa cürə. Mən nə ilahiyyatçıyam, nə də ateist. Allaha sevgim böyükdür. Komenskiyə görə, Allahsız insan quru bir ağacdır. Əl Fərabi deyir: «Allah mənim cövhərimdir». Şekspr: Allah yoxdur Valter: «Allah mənim vicdanımdır». Viktor Hüqo: «Allah vicdanımın səsidir». Pestalotsi özündən əvvəlki filosofların fikirlərini iqrar edərək: «Allah yoxsa, onu yaratmaq lazımdır» bildirir. Füzuli «Allah mənim məhəbbətim», Əli Şəriyyəti isə «Allah mənim eşqimdir» deyirlər. S.Sabbarlının fikri daha maraqlıdır: «Allah deyir, səni mən yaratmışam, mənsə deyirəm, xeyir, səni mən yaratmışam». Mən də Ağarəhim olaraq «Allahla ünsiyyət» kitabım da Əl-Fərabinin kəlamına güvənərək yazıram: «Allah mənim cövhərim, mənsə onun zərrəsiyəm». Qədim Hindistanda Delfi məbədinin qapısı üstündə belə bir yazı var: «Özünüdərk et, onda bütün kainatı da, Allahları da dərk etmiş olarsan». Allahları sözündən -ları çıxsaq, məna öz əzəməti və möhtəşəmliyi ilə ifadə olunar. Görürsünüz, böyük şəxsiyyətlərin Allaha münasibətləri də başqa-başqadır. Əslində bu mülahizələr özünüdərkdə, özünütəkmilləşdirmədə birləşir. Deməli, insanın həyatı öz əlindədi, əməlindədi, dünyaya baxışlar sistemindədi… Niyyəti və əməli insanı şeytana da, iblisə də, hətta, mələyə də döndərər. 

Kəmalə Mirzəyeva: Yazıçılıq alın yazısı — tale işidir?

Ağarəhim Rəhimov: Bilmirəm… Təkcə onu deyərəm ki, dünyada iki yaradıcı qüvvə var: Biri Allah, o birisi insandır. Axı insan Allahın zərrəsidir. Həqiqi yazıçılıq insanın özündən asılı olmur. Hər əlinə qələm alandan da yazıçı olmaz. Əslində yazmaq ruhla bağlıdır. O, nə vaxt gəlir, nə vaxt gedir, yazarın özü də bilmir. O adama yolda, yuxuda, şənlikdə, yasda… gələ bilər. Yeni fikir tufanla gəlir… Məsələn «Canavar balası», «Qırmızı qar», «Tənha çinarın pıçıltıları», «Kövrək qəlbin titrəyişləri» kimi. Hərəsi bir vaxtda, bir məkanda.