Akif Əlizadə: "İnsan bütün ömrü boyu yaratmalıdır. Çünki dünyada qalan yaradandır"

ETN Geologiya və Geofizika İnstitutunun direktoru,  əməkdar elm xadimi, Azərbaycan Dövlət Mükafatı laureatı, “Şöhrət”, “Şərəf” və “İstiqlal” ordenli akademik Akif Əlizadənin fevralın 25-də 90 yaşı tamam olur.  1001info.az görkəmli elm xadimi ilə müsahibəni təqdim edir. 

Kəmalə Mirzəyeva: -Akif müəllim, 25 fevral Sizin özəl gününüzdür. 90 yaşınız tamam olur. Çox şadam ki, belə bir gün ərəfəsində  bizə də zaman ayırdınız… 90 yaş ömrün hansı çağıdır ?

Akif Əlizadə: -Əlbəttə, bu, az yaş deyil, demək olar ki, insanın püxtələşən dövrüdür. İnsan 9 onillik ki, yaşayırsa, yəni Allah bunu ona qismət eləyir. Bu, özü-özlüyündə, böyük xoşbəxtlikdir.  Xoşbəxtəm ki, bu 9 onillikdə, belə demək mümkünsə,  təhsil və elm daima məni müşayiət edib. Mən, demək olar ki, tələbəlikdən elmlə məşğulam. 3-cü kursda 1-ci elmi məruzəmi hazırladım. Onda - 1954-cü ildə mənim cəmi 20 yaşım vardı.  Elə o vaxt adımı  respublika üzrə gənc bir alim kimi  tələbələrin konfransına yazdıra bildim. O konfransın sədri çox hörmət bəslədiyim , Milli Elmər Akademiyasını yaradanlardan, təsisçilərindən biri olan akademik Yusif Məmmədəliyev idi. Mənə 3-cü yer həvalə olundu, bürünc medal verdilər. Demək istəyirəm ki, bu 90 ilin 70-i tamamilə  elmə bağlı olub. Hesab edirəm ki, həyatda seçdiyim  bu yol həm mənəvi baxımdan,  həm insanın öz daxili aləmini üzə çıxarmaq baxımından mənə zövq almağa , yaşamağa, həyatı sevməyə çox imkanlar yaradıb. Bax budur mənim seçdiyim yol həyatda...

Kəmalə Mirzəyeva: - Sizin üçün zaman anlayışı... Hansı yaşdan zamanın dəyərini daha çox hiss etməyə başladınız ?..

Akif Əlizadə: - Sizə açıq deyim, mən özümü öymürəm, zamanı, yaşı  indi də hiss etmirəm. Mən hər səhər tezdən oyananda yoldaşım deyir ki, yorulmamısan işə getməkdən?.. Deyirəm, yox, məni gözləyirlər orda. Harda ki, Səni gözləyirlər, harda ki, sən kiməsə lazımsan, o, böyük xoşbəxtlikdir, böyük bir səadətdir. Sən kiməsə lazımsan, cəmiyyətə lazımsan, insanlara lazımsan...Mən çox şadam ki, işə gəlib kiməsə kömək edirəm, kiməsə əl tuturam, gənclərə dəstək oluram. Onlar mənə hətta telefonla 1 kəlmə “sağ olun” deyirlərsə, təşəkkür edirlərsə, bu, mənə böyük bir sevinc bəxş edir. Bunlar məni yaşadır. Sualınıza cavab olaraq bir daha deyirəm: bu mənada zamanı hiss etmirəm.  Mən 20, 30 yaşında da işə gəlirdim, indi də gəlirəm.  35 yaşımdan bu institutda rəhbər vəzifədə işləməyə başlamışam.  Bu, mənim üçün ağır idi, çətin idi, çünki Akademiyamızın ən nəhəng institutlarından birinə rəhbərlik edirdim.  Mən onda da “uf” demədim. Bilirdim ki, işləmək lazımdır. Həmkarlarımla, yanımda olanlarla əl-ələ verib işlədim.   
    
Kəmalə Mirzəyeva: -  Akif müəllim, neçə müharibə  həyatınızdan keçib, iz buraxıb ?

Akif Əlizadə:  -1941-45-ci illər  müharibəsi yaxşı yadımdadır...  Düzdü, onda uşaq idim, 10 yaşım var idi, çox çətin dövr idi. 1941-1951-ci ilər məktəb illərimdi ki, onun da 5 ili müharibə dövrünə düşdü. Bununla belə biz yalnız və yalnız təhsil almaq haqında düşünürdük, mütaliə edirdik. Siz təsəvvür edin, indiki gənclər təsəvvür edə bilməz, tədris kitablarını tapa bilmirdik, nə məktəb verirdi, nə də kitabxanada vardı. “Kubinka”da alverçilər köhnə kitablar satırdılar, 3 rubl, 5 rubl verib alırdıq. Belə çətinliklə oxuduq.  Bununla belə mən məktəbi gümüş medalla bitirdim. Bu, mənə imkan verdi ki,  SSRİ-nin istənilən bir guşəsində universitetə imtahansız daxil ola bilim.  İnsanın gərək bir devizi ola: oxumaq və həyatı düzgün qavramaq... 
1980--ci illərin sonlarından  Qarabağda müharibə başlayanda, inanın ki, bizim institutda böyük əksəriyyət Vətəni qorumaq üçün cəbhəyə, döyüşə getməyə hazır idi. Hamının ürəyində vətənpərvərlik hissləri alovlanırdı. Mən bunun şahidi oldum. Sağ olsun Cənab Prezident, Ali Baş Komandan... Strateji baxımdan hər şeyi o qədər düzgün qurdu ki,  biz qalib gəldik, torpaqlarımıza qayıtdıq.  Çox xoşbəxtəm ki, mənim Vətənim, mənim xalqım belə bir zirvəyə ucaldı.Bundan sonra çətin ki, kimsə bizə bata bilsin.  Ulu Öndərin dediyi kimi: Azərbaycan hər zaman dünyaya günəş kimi doğacaq.

 Kəmalə Mirzəyeva: - Deyirlər, insanın dünyaya gəlişi ilə alın yazısı da yazılır. Bəzən onu dəyişmək istəyənlər tapılır, amma əbəs yerə... Bu yazını pozmaq mümkündür ?…  

   Akif Əlizadə: -Mümkündür! Mən Sizə deyim necə ? Tanrının yazdığı irsiyyətdir, genetikadır. Həqiqətən, üzvi aləmdə genetika böyük bir  elm olaraq hər şeyin əsasını təşkil edir. Olsun insan, olsun heyvanat aləmi, bitki aləmi ... Genetik əsasları da Allah- taala yaradır. Sənə ana bətnindəykən irsiyyət qoyulur. Bu bir sirdir, bir vergidir… İnsan bunu bilərək həyatını düzgün qurmasa, özünə ancaq ziyan gətirəcək. Allah  da inciyir səndən ki,  axı səni yaratmışam ki, axıracan  yaşa, gözəl ömür sür, bu həyatın nemətərindən zövq al... Amma sən özün onu başlayırsan dağıtmağa. Bütün  yaranan genetik xüsusiyyətlərə  özün  rəhbərlik etməkdənsə,  buraxırsan onu özbaşına ... Genetik kod sənə verilib ki, ona riayət edəsən, yaşadasan, özü də bacarıqla yaşadasan. 

 Kəmalə Mirzəyeva: -Məşhur bir nəsil şəcərəsinə malik Akif Əlizadənin ömür yoluna qısa nəzər salsaq... Orda, çox-çox uzaqlarda qalan o illərdə  Sizə doğma olan insanlardan kimləri tez-tez xatırlayırsınız ?..

Akif Əlizadə: - Əlbəttə,  ata-anamı,  babam Şeyxülislam Axund Ağa Əlizadəni ,  müəllimlərimi. Mən  Sənaye İnstitutuna daxil olanda  17 yaşım vardı. Müəllimlərimdən çox şey öyrəndim. Xoşbəxtliyimdən onlar çox görkəmli alimlər idi. Geologiya elmi, ilk növbədə,  neftlə əlaqəlidir. Aərbaycan neft ölkəsi olduğuna görə neft sənayesinin inkişafına çox  fikir verilirdi. Bu da Azərbaycanda geologiya elminin inkişafına olduqca böyük  təsir göstərdi. Bu, çox böyük  tələbat  olan bir istiqamət idi. Mütəxəssislər  lazım idi ki, o sahəni, istehsalatın o sahəsini inkişaf etdirsin, iqtisadiyyata kömək olsun.  Onu da deyim ki, 1945-ci ildə Akademiya təsis olunanda orda 3 geoloq təsisçi vardı.  Yəni 15 nəfərdən 3-ü geoloq idi - Şamil Əzizbəyov, Əliəşrəf Əlizadə, Mirəli Qaşqay. Təsəvvür edirsiniz … belə korifeylərin mühazirələri, davranışları, həyat tərzi  məni çox cəlb edirdi. Mən də onların yolunu götürdüm. Çox bəxtəvər insanam ki, institutu bitirəndən sonra belə bir mühitə  düşdüm. Akademik Musa Əliyev o vaxt Akadmiyanın prezidenti idi, həm də müəllim idi, məni öz labaratoriyasına götürdü. Həmişə deyirəm  o, mənim böyük ustadım olub. Musa Əliyevin həyatda əsas kredosu , mövqeyi yalnız və yalnız yaxşılıq idi.Yaxşılıq onun həyat tərzi idi. Mən ondan çox şey öyrəndim. 

Kəmalə Mirzəyeva: - Sizin tələbə yoldaşlarınızdan Oqtay Rza tez-tez redaksiyamıza gələrdi. O illərlə bağlı işıqlı xatirələrinin əksəriyyətində siz vardınız...

 Akif Əlizadə:  -Oqtay Rzayla Sənaye İnstitunda bir kursda oxumuşduq. Mən ictimai işlərlə çox məğul olurdum. Məni fakultədə komsomol katibi seçdilər. Mən rus sektorunda idim, amma Azərbaycan sektorundakı uşaqlarla həmişə bir yerdəydik. Elə orda bir-birimizlə yaxın ünsiyyət yarandı.  Ən yaxşı oxuyan tələbələrdən idi. Stalin təqaüdü alırdı.  Mən ona geoloq-şair deyirdim.  Mənə çoxlu şeirlər yazırdı. Yadımdadır, bir gün ona dedim: “ Oqtay,  mənə bir şeir yaz, sabah nişanımdır.” Yazdı, gedib təzə qohumların yanında özümü göstərə bildim….(gülür)

 Andına, eşqinə vəfalı Şirin
Çirpındı qoynunda daş qəfəslərin
                  ***
Koroğlu meydana vüqarla girdi.
Ağır döyüşlərə Nigarla girdi. 

Kəmalə Mirzəyeva:  -Bütün həyatınızı elmə həsr etmisiniz … Bəs elmin sirri, cazibəsi  nədir ? Buna cavab tapmısınız ?

Akif Əlizadə: - Elm, əsasən, məlum olmayan şeyləri  araşdırmağa yönəlmiş insan fəaliyyətidir.  Bu yolda böyük çətinliklərlə üzləşirsən. Çünki  o qədər qapalı, bağlı yerdədir ki, elmin inciləri... Onu tapmaq üçün böyük zəhmət çəkirsən. Bəzən  aylarla, illərlə  əziyyət çəkirsən, hamısı hədər gedir, bir növ,  boş çıxır. Onda da özündən narazı qalmırsan.  Çünki nəsə tapmamağın, nəsə əldə etməməyin özü də tapıntıdır. Çünki sən bu yolu keçdin. Səndən sonra bu yolu gedən olmayacaq. Mən elm yolunda həvəslə çalışmışam.  Amma  daha çox  idarəçiliklə məşğul olmuşam. Hətta mənə deyirdilər ki, idarəçiliyiniz çox gözəldir, Sizə 5 yazmaq olar, amma labaratoriyanı yaxşı idarə etmirsiniz. Deyirdim ki, düz deyirsiniz, mənim vaxtım çatmır, mən bir istiqamətdə çalışa bilirəm. Bax mən burda özümdə  çatmamazlıq gördüm, bacarmadım. Güman edirəm ki, kollektiv də, alimlər də məni başa düşür.

 Kəmalə Mirzəyeva: -Bu qədər işin içində bəs doğmalara-yaxınlara vaxt ayıra bildiniz? Sizdən narazı qalmadılar ki?

Akif Əlizadə: - (gülümsəyir) Elə indi həyat yoldaşım zəng etmişdi…  Mən həmişə saat 9-a kimi işdə olmuşam. Allah ömür versin, həyat yoldaşım Tamilla xanımla tələbə vaxtı tanış olmuşuq. Biz 5 il tanışlıqdan sonra evlənmişik.  60-cı ildə ilk övladımız olub.  O vaxtdan bu günə kimi 1dəfə mənə demədi ki, sən niyə gec gəldin, mənə çətindir. O bütün qayğıları, zəhməti öz üzərinə götürdü. Ona bütün qəlbimlə həmişə təşəkkür etmişəm. Mən axşam gələndə uşaqlar yatmış olurdu, o da mətbəxdə işlərini görürdü. Çörəyimi yeyib yenə yazılarımla məşğul olurdum. Bu 70 il ərzində bir dəfə mənə demədi ki, axı sən uşaqlarla məşğul olmadın, dərslərinə kömək etmədin. Hamısını özü etdi. Belə bir ailəmiz oldu.Çox böyük təşəkkürüm var ona. Bu 90 yaşımda bunları ona çatdırıram.

 Kəmalə Mirzəyeva: - Deməli gözəl anadır, gözəl həyat yoldaşıdır.Əlləri öpüləsi qadınlardandır…

Akif Əlizadə: - Bəli, o analardandır…
Ana ülviyyətdir.
 Ana böyükdür.
Onun zəhmətinə borcludur bəşər.
Ana sözündəki məna böyükdür.
Ananın qəlbinə aləm yerləşər.

Kəmalə Mirzəyeva: - Ədalətli, ləyaqətli, mərhəmətli olmaq, hər gün əsl insan olaraq qalmaq çətin deyil?

Akif Əlizadə: - Mən buna görə birbaşa müəllimlərimə borcluyam.  Xoşbəxtəm ki, təkcə elm öyrətməyiblər, həm də  məni  mənəvi cəhətdən yetişdiriblər, mənəviyyat dərsi keçiblər, düzgün həyat yolu göstəriblər. Mən də çalışdım o yolu gedim, həyatım yaxşılıq üzərində qurulsun.Mənim dinim, həyat tərzim,  ən ali hisslərim bunlardı. 

Səməd Vurgunda “Vaqif “ pyesində də necə deyilir ...

-Vidadi,
hakimin hökmü,hünəri
Onun vicdanilə qardaş olmalı.
BİZƏ QALMAYACAQ DÜNYANIN MALI...

Vaqifi göstərərək
-Şairdir...qəlbi var, şirin sözü var,
Böyük bir ölkənin onda gözü var.
O ölsə...dağlar da dil deyib ağlar.
Əhv edin...yaxşılıq qalır yadigar.

Qacar:
-Dinin düşmənidir,o ölsün gərək.

Vidadi:
-Xeyr! O Vaqifdir,eşqə gələrək,
Bəzən qamçılayır zəmanəsini,
Allah da çox sevir şerin səsini,

Qacar:-
Allah da çox sevir? Allaha yalvar,
Onun məndən də çox ədaləti var,
Əgər bacararsa qoy sağ saxlasın...

Vidadi:
-Siz hökmdarsınız...

  Kəmalə Mirzəyeva: - Sizinlə söhbət etdikcə düşünürəm ki,  bütün bu mənəvi zənginliyinizi kimə ötürmüsünüz? İkinci Akif Əlizadə var ?  

Akif Əlizadə: - İkinci Akif Əlizadə ola bilməz. Təkrarı çətin olur. Bir az daha yaxşı ola bilir və ya əksinə... Amma mən ailəmdən çox razıyam. Həm övladlarımdan, həm nəvələrimdən, həm də nəticələrimdən. Evdə də Tamilla xanımla bu barədə danışanda deyirik ki, Allah hamıya xoşbəxt ömür, belə övladlar versin.  Hamı xoşbəxt olsun. 

 Kəmalə Mirzəyeva:  -Şəhriyarın aşağıdakı beyti yada düşür bu məqamda...
“Bir ömür nədir ki? - Bir əsim külək…
İnsana on ömür, yüz ömür gərək”...

Sizə o ömürdən pay düşsün, Akif müəllim!

Akif Əlizadə:  - İnsan yarananda Allah ona elə bir ruh verir ki...  O, ruhən həmişə yaşamaq istəyir. Bir gözəl sovet filmi vardi. “Vasilisa prekrasnaya –Gözəl Vasilitsa”…  Qısa deyim: orda oğlan qızı sevir, qızı da cadugər oğurlayib aparır. Oğlan onu axtarmağa başlayır. O yola çıxmaq üçün ona bir qılınc lazım olur. Bu qılıncı da oğlana bir hörümçək verə bilər -böyük bir hörümçək. Oğlan yaxınlaşanda hörümçək onu toruna salıb istəyir ki, yesin.  Hörümçək deyir:  3 sual verəcəm, cavab versən buraxacam , qılıncı da verəcəm sənə . Deyir ki, sən həyatda ən çox nəyi sevirsən?  Oğlan deyir  Vaslisanı. Hörümçək  bu cavabla razılaşmır  və  3-cü dəfə eyni şeyi soruşur. Oğlan bu dəfə deyir həyatı sevirəm. Bundan sonra hörümçək onu buraxır və qılıncı da verir. Bunu nə üçün deyirəm? İnsan doğulandan həyatı sevir. Çox az insan olar ki, həyatı sevməsin. İnsan həmişə çalışır ki çox yaşasın. Amm elə insanlar var ki, qısa ömür sürsə də, cəmiyyət üçün, yer kürəsi üçün elə böyük işlər görüblər…  Möhtəşəm filmlər çəkiblər, gözəl əsərlər yaradıblar. İnsan bütün ömrü boyu yaratmalıdır. Çünki dünyada qalan yaradandır. 

Kəmalə Mirzəyeva: Bu gün, bu yaşda insanlara nə sözünüz-arzunuz var ?

Akif Əlizadə: - İnsanlara  bir arzum var:  Bir-birinə həmişə sevgi ilə yanaşsınlar. Sevgi elə bir şeydir ki, mələklər onu cənnət bilir, şeytanlar onu əzab hesab edirlər. İnsanlara ancaq  məhəbbət arzulayıram. Səməd  Vurğun necə deyirdi... 

Hər gülə, çiçəyə salam verməsəm,
Xoş üz göstərməsəm, xoş üz görməsəm;
Nanələr, reyhanlar inciyər məndən,
Güllərin yarpağı tökülər dən– dən… 
Necə böyük fəlsəfə var bunda.... bax budur həyat. Ona görə bir-birini sevmək lazımdır. 
Bir də Nazim Hikməti xatırlamasam olmaz...
Sən yanmasan, mən yanmasam, 
necə çıxar  qaranlıqlar aydınlığa… 

Kəmalə Mirzəyeva:  - Akif müəllim, elə bilirəm Nazim Hikmətdən dediyiniz misralarla söhbətimizi bitirə bilərik. Mən Sizə, 90 yaşlı elm fədaisi Akif Əlizadəyə Allahın verdiyi ömrü bundan sonra da sağlam yaşayın demək istəyirəm…