Fast fashion və iqlim dəyişkənliyinin qarşılıqlı əlaqələri

Fast fashion və iqlim dəyişkənliyinin qarşılıqlı əlaqələri

Fast fashion son moda trendlərinə əsaslanan geyimlərin tez və ucuz formada istehsalı deməkdir. Hətta bu yeni dizaynları bir neçə həftə ərzində mağazalara gətirə biləcək dərəcədə tez bir zamanı əhatə edir. Bundan da anlaya bilərik ki, fast fashion effektivliyi artırmağa üstünlük verir və modanı tezliklə hər kəsə əlçatan edərək narahatlıqları azaldır. Lakin, fast fashion ilk baxıştan bizə rahatlıq gətirən bir qavram kimi gəlsə də, arxasında iqlim dəyişikliyi ilə sıx əlaqəli dünyasını gizlədir. Bu məqalədə sizlərə fast fashion-un iqlim dəyişikliyi ilə olan münasibətlərini vurğuluyaraq, onun ətraf mühitə təsiri və potensial həllini çatdırmaq istəyərəm.
Fast fashion-un iqlimə təsirində karbon qazının ayaq izi: İlk olaraq fast fashion-un iqlimə olan ən böyük təsirindən, karbon qazından danışmaq lazım gəlir. Fast fashion-un təchizatı zamanı paltarların sürətli istehsalı başda karbon dioksit olmaqla digər zərərli qazların atmosferə buraxılmasına səbəb olur. Qot və sintetik lif kimi digər materialların yetişdirilməsi ilə fabrikalardakı istehsal proseslərinin havaya buraxdığı qazlar qlobal istiləşmənin artmasına səbəb olur.
Resursların tükənməsi və ətraf mühitin pislənməsi: Fast fashion-un ucuz və sərfəli materiallara güvənməsi, su, torpaq və enerji kimi resursların tükənməsinə səbəb olur. Bu da torpaqların çirklənməsi, su sahələrinin zədələnməsi və ekosistemlərin zərər görməsi ilə nəticələnir. Bundan əlavə, tekstillərin boya kimi zəhərli kimyəvi maddələrdən istifadəsi ekosistemlərə gələn ziyanı artırır.
Tullantıların yaranması: Fast fashion geyimlərin çox alınması və sürətli şəkildə bitməsi böyük bir miqyasda tekstil tullantısı yaradır. Zəif və tez istehsal olunmuş geyimlər tullantı sahələrin və yandırılma sahələrini dolduraraq təbiətə zərərli qazlar buraxır. Beləliklə, fast fashion-un istehsalı zamanı sintetik liflərdən istifadə edilməyi nəticəsində ətrafa yayılan zərərli qazlar dövriyyədən  çıxmaq üçün yüzillər tələb edir və atıldıqdan sonra da uzun müddət ətraf mühitə öz təsirini yaymağa dəvam edir.
Sosial təsirlər: Fast fashion-un istismar xarakteri ətraf mühitdən kənara çıxaraq sosial ədalətsizliyinə də toxunur. Çox vaxt əmək qaydaları zəif olan aşağı gəlirli ölkələrdə yerləşən tikiş fabriklərində işləyən işçilər təhlükəli iş şəraiti, yoxsulluq, aşağı maaş və bunun kimi bir çox həyati önəm kəsb edən çətinliklərlə üzləşirlər. İqlim dəyişikliyi kəskinləşdikcə, bu insanlar daşqın və quraqlıq kimi ekstermal hava dəyişikliklərinin təsirinə məruz qalır və bu, onların sosial-iqtisadi problemlərini daha da arıtırır. Qeyd edək ki, sosial-iqtisadi problemlərlə üzləşməyə məcbur olan insanların çoxu azyaşlı, hüquqları pozulan insanlara təsadüf edir.
Fast fashion-un qloballaşdırılması: Fast fashion-un və iqlim dəyişkənliklərinin arasındakı əlaqələrin həlli, istehlakçıları və siyasətçiləri daxil etməklə mümkündür. Etik, yəni ətraf mühitə zərər verməyən istehsal vasitələrini təşviq etmək, ekologiyanın qorunmasına yatırım etmək, dayanıqlılıq və uzun ömürlülüyə üstünlük verilməsi fast fashion-un ekologiyaya böyük təsirlərini azaldaraq onu daha da istifadəyəyararlı bir moda sənayesinə çevirə bilər.
Fast fashion moda sənayesinin emissiyalarının təxminən yarısından məsuldur. Bu alt sektor parçalanmış tədarük zəncirlərinə, sintetik materiallardan istifadəyə və ardıcıl həddən artıq istehsala görə xüsusilə zərərlidir. Sürətli moda tədarük zəncirləri ətraf mühitin tənzimləmələri aşağı olan inkişaf etməkdə olan ölkələrə səpələnmişdir; məsələn, H&M Banqladeş və Vyetnam (H&M) kimi ölkələrdə 800 təchizatçı ilə işləyir. Şirkətlər ekoloji standartları həddən artıq müəyyən etdikdə belə, coğrafi məsafə uyğunluğu izləməyi çətinləşdirir. Qısa çatdırılma müddətlərini təmin etmək üçün son məhsullar hava yolu ilə göndərilir, bu da karbon dioksid emissiyalarına əlavə töhfə verir. Son illərdə istehlakçılar geyimlərinin təsirindən getdikcə daha çox xəbərdar olur və dəyişiklik tələb edirlər. 2010-cu illərin sonlarına doğru əksər moda brendləri davamlılıq təşəbbüslərinin bir formasını təqdim etdilər və illik davamlılıq hesabatlarını dərc etməyə başladılar. Lakin onların səyləri təcili iqlim böhranını həll etmək üçün kifayət etmir.
    Təhlillərin nəticələri göstərir ki, geyim və ayaqqabı istehlakının iqlimə təsiri 15 il ərzində 2015-ci ilə qədər xeyli yüksəlmişdir. Bu rəqəmlərdə Çin, Hindistan, ABŞ və Braziliya üstünlük təşkil edir. Bu və digər göstəricilərdə müəyyən edilmiş tendensiyalar, toxuculuq istehsalının 75%-lik artımı ilə müqayisədə tədqiqat dövrü ərzində kiçik artımları əks etdirir, yəni hər bir geyim üçün təsirlər xeyli yaxşılaşmışdır. Digər tərəfdən, iqlim və sudan istifadənin təsirləri daha böyükdür. Enerji istehlakı ilə bağlı təhlillər göstərir ki, emissiyalarda hər geyim üzrə yaxşılaşmanın böyük hissəsi dəb-sənaye səmərəliliyinin artmasının nəticəsidir və enerji təchizatçıları arasında karbon intensivliyinin azalması daha az rol oynayır. Geyim kütləsi üçün həm sosial faydalar, həm də ətraf mühitə təsirlər son dövrlərdə azalmış kimi görünsə də, moda sənayesinin mütləq karbon izində daha böyük irəliləyişlərə fosil yanacaqla işləyən elektrik enerjisi təchizatının ləğvi və biznes kimi fast fashion-un aradan qaldırılması ilə nail olmaq olar. 
    Fast fashion-un ətraf-mühitə olan təsirlərini azaltmaq qlobal bir problemdir, lakin bu məqalədə də qeyd edildiyi kimi, təsirlərin əksəriyyəti istehsalçı ölkələrdə istehlakın çoxluğundan yaranır, buna görə də təsirləri azaltmaq üçün strategiyalar fast fashion-un istehsal mühitinə ən səmərəli şəkildə müdaxilə edəcək. Buna xammal ehtiyatını əvəz etmək üçün istifadə müddəti bitən geyimlərdən təkrar istifadə etmək üçün müdaxilələr, sənaye proseslərinin səmərəliliyini artırmaq səyləri və istehlakı azaltmaq üçün səylər daxil ola bilər. Fast fashion istehlakçıların alış vərdişləri ilə  fiziki ehtiyacları arasındakı əlaqəni kəsdi. Moda sənayesinin lazımsız israfını aradan qaldırmaq üçün sənaye, hökumət və qeyri-hökumət sektorundan istehlakçılara daha az, lakin daha yaxşı paltar almağa cəhd etmək və təsir etmək üçün cəlb olunması tələb olunacaq. İstehlakın azaldılması mütləq mənfəətlə birbaşa əlaqəyə malik deyil. Sənaye sürətli moda dövründən əvvəl hazırlanmış daha keyfiyyətli geyimlərin daha yüksək qiymətə satılmasına nail ola bilməlidir. Nəticədə daha az zərərli və daha sərfəli məhsullar yaradılmalıdır. Çevrilişin sənayedəki işçilər üçün şəraiti pisləşdirmədən necə həyata keçirilə biləcəyini daha yaxşı başa düşmək üçün fast fashion-un aradan qaldırılmasının sosial təsirlərini daha dərindən araşdırmaq və belə bir prosesin həyata keçirilməyi üçün tədbirlər görmək məqsədəuyğun olardı.

Mustafayeva Ayşə
UNEC Dizayn məktəbi təhsilin I ili, 720 qrup tələbəsi