Qlobal istiləşmənin ətraf mühitə təsiri

Qlobal istiləşmənin ətraf mühitə təsiri

İnsanlar dünyada baş verən istiləşmənin nə olduğu ilə daim maraqlanırlar. Yəni qlobal istiləşmənin nəticələri bəşəriyyətin hər bir fərdinin maraq dairəsindədir.
Qlobal istiləşmə, əsasən atmosferə buraxılan qazların səbəb olduğu düşünülən istixana effektidi nəticəsində Yer kürəsində il boyu quruda, dənizdə və havada ölçülən orta temperaturunun artmasına verilən addır. Yerin orta səth temperaturunun artması ilə xarakterizə olunan qlobal istiləşmə, ilk növbədə, atmosferdə istixana qazlarının konsentrasiyasını yüksəldən insan fəaliyyəti ilə əlaqələndirilir. Əsas istixana qazlarına karbon qazı (CO₂), metan (CH₄), azot oksidi (N₂O) və flüorlu qazlar daxildir. Bu qazlar günəşdən gələn istiliyi tutur və planetin istiləşməsi ilə nəticələnən “istixana effekti” yaradır. Sənaye inqilabından bəri, qalıq yanacaqların yanması, meşələrin qırılması və sənaye prosesləri kimi insan fəaliyyəti bu qazların səviyyəsini əhəmiyyətli dərəcədə artırdı.
Bu gün alimlər qlobal istiləşmə ilə həmfikirdirlər. Qlobal istiləşmə istixana qazlarının yaratdığı istiləşmə nəticəsində yaranan iqlim dəyişiklikləridir. Bu iqlim dəyişikliklərinə quraqlıq, səhralaşma, yağıntı azlığı və meteoroloji hadisələr aiddir. Elmi konsensus göstərir ki, qlobal istiləşmə ətraf mühitə, insan sağlamlığına və iqtisadiyyata geniş təsirləri olan aktual problemdir. Ən bariz nəticələrdən biri qlobal temperaturun yüksəlməsidir. İqlim Dəyişikliyi üzrə Hökumətlərarası Panelin (IPCC) məlumatına görə, 19-cu əsrin sonlarından etibarən Yer kürəsinin orta səthinin temperaturu təxminən 1,1 dərəcə selsi yüksəlib və bu istiləşmənin böyük hissəsi son dörd onillikdə baş verib. Bu temperatur artımı ekstremal hava hadisələri, o cümlədən daha intensiv və tez-tez baş verən istilik dalğaları, qasırğalar və quraqlıqlarla əlaqələndirilir.
Üstəlik, qlobal istiləşmə biomüxtəlifliyə və ekosistemlərə mənfi təsir göstərir. Temperatur və yağıntı modellərindəki dəyişikliklər yaşayış yerlərini və qida mənbələrini pozur, növlərin paylanması və davranışında dəyişikliklərə səbəb olur. Temperatur dəyişikliklərinə çox həssas olan mərcan qayalarında geniş yayılmış ağartma yaşanır, bu proses mərcanların öz toxumalarında yaşayan simbiotik yosunları qovaraq mərcan ölümünə və rif ekosistemlərinin dağılmasına səbəb olur.     Yerüstü növlər də risk altındadır, bəziləri miqrasiya edə bilmir və ya dəyişən şərtlərə kifayət qədər tez uyğunlaşa bilmir.
Qlobal iqlim dəyişikliklərinin əsas səbəbləri : Bu əhalinin artımı və enerji istehlakı, torpaqdan istifadə, beynəlxalq ticarət və nəqliyyat kimi fəaliyyətlərin artması ilə sənayenin inkişafıdır. Ekoloji təsirlərdən əlavə, qlobal istiləşmə insan sağlamlığına və sosial-iqtisadi sabitliyə ciddi təsir göstərir. Daha yüksək temperaturlar havanın çirklənməsini gücləndirə, malyariya və dang qızdırması kimi vektorla ötürülən xəstəliklərin yayılmasını artıra və istiliklə əlaqəli xəstəliklərə və ölümlərə səbəb ola bilər. Bundan əlavə, kənd təsərrüfatı məhsuldarlığı hava şəraitinin dəyişməsi ilə təhdid edilir ki, bu da ərzaq çatışmazlığı və ərzaq qiymətlərinin artması ilə nəticələnə bilər. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə həssas əhali qeyri-mütənasib şəkildə təsirlənir, çünki onlar tez-tez bu dəyişikliklərə uyğunlaşmaq üçün resurslara malik deyillər. Qlobal istiləşmə ilə mübarizə hərtərəfli və əlaqələndirilmiş qlobal fəaliyyət tələb edir. Təsirlərin azaldılması strategiyalarına bərpa olunan enerji mənbələrinin qəbulu, enerji səmərəliliyinin artırılması və karbon tutma və saxlama texnologiyalarının tətbiqi yolu ilə istixana qazı emissiyalarının azaldılması daxildir. Bundan əlavə, davamlı infrastrukturun qurulması və davamlı kənd təsərrüfatı təcrübələrinin inkişaf etdirilməsi kimi uyğunlaşma tədbirləri iqlim dəyişikliyinin qaçılmaz təsirləri ilə mübarizə aparmaq üçün çox vacibdir. 
Qlobal istiləşmə dünyanın bütün məntəqələrinə təsir etdiyi kimi Azərbaycana da təsir edir . Alimlərin fikrinə görə,  ölkəmizdə əvvəlki illərə nisbətən hava isti, az yağmurlu keçir. Ölkədə səhralaşma prosesi sürətlənir və bu kənd təsərüfatı sahəsində acı nəticələrə gətirib çıxarır. Bir sıra ekoloqların fikrinə görə, Azərbaycanda qlobal istiləşmənin səbəbi nəqliyyat, metan qazı və s.dir
Nəticə olaraq qeyd edək ki, qlobal istiləşmə çoxşaxəli bir problemdir və əhəmiyyətli və geniş nəticələrə malikdir. İstixana qazı emissiyalarının azaldılması və uyğunlaşma strategiyalarının həyata keçirilməsi üçün dərhal və davamlı səylər onun təsirlərini azaltmaq və Yerdəki bütün həyat üçün davamlı gələcəyi təmin etmək üçün vacibdir. 

İranə İskəndərli
UNEC Dizayn məktəbi təhsilinin I ili, qrup 792